تاریخچه یشم؛ مروری بر گذشته 9000 ساله یشم در جهان

در طول تاریخ در بسیاری از کشورهای دنیا، افراد بلندپایه الماس و یاقوت سرخ را به ‌عنوان نماد شکوه و عظمت می‌پوشیدند، اما در کشور چین از گذشته‌های دور تا به امروز، سنگ یشم چنین جایگاه والایی را به خود اختصاص داده است. در واقع تاریخچه یشم در چین شکل گرفته است. یشم در این کشور، برای بیش از 9000 سال نماد مقام، معنویت، خلوص و سلامتی به شمار می‌آمد، زیرا ماده‌ای معدنی است که در برخی فرهنگ‌ها به عنوان جواهرات و زیورآلات استفاده می‌شد و بیشتر، انواع سبز آن محبوب بود.

سنگ یشم می‌تواند یکی از دو کانی سیلیکات زیر باشد: نفریت (سیلیکات کلسیم و منیزیم در گروه کانی‌های آمفیبول) یا ژادئیت (سیلیکات سدیم و آلومینیوم در گروه کانی‌های پیروکسن). یشم از عصر حجر در چین استخراج شده است. در محوطه‌های ماقبل تاریخ، مصنوعات یشم شامل زیور آلات ساده با اشکال مهره، دکمه و لوله یافت شده‌اند. همچنین از این سنگ برای ابزار و سلاح نیز استفاده می‌شد. بعدها یشم اهمیت خاصی پیدا کرد و مورد احترام قرار گرفت. طرح‌های زیبایی از سنگ یشم در حجاری‌ها، تزئینات، تشریفات، اثاثیه و جواهرات خانواده‌های امپراتوری چین قابل مشاهده است. اگر به تاریخچه یشم علاقه دارید، تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.

تاریخچه یشم در جهان

اولین کاربردهای یشم به عصر حجر برمی‌گردد. در آن زمان تمدن‌ها با ابزارهایی ابتدایی، از این سنگ قیمتی، سرهایی تیز برای نیزه‌های خود می‌ساختند و اشیاء یشم حکاکی ‌شده را به عنوان ارز مبادله می‌کردند. صنعتگران چیره‌دست در طول قرن‌ها و فرهنگ‌ها، اشیاء مختلفی مانند جواهرات، پلاک‌ها، مجسمه‌ها و حتی ظروف گوناگونی را با یشم ساخته‌اند. امروزه، این آثار ارزشمند را می‌توان در موزه‌های سراسر جهان یافت.

قبل از اینکه به بررسی تاریخچه یشم بپردازیم، شاید برای شما جالب باشد که بدانید منشأ کلمه یشم (به انگلیسی Jade) از کجا آمده است. کلمه انگلیسی jade از اصطلاح اسپانیایی piedra de ijada یا سنگ کمر مشتق شده است و به اثربخشی مشهور آن در درمان بیماری‌های کمر و کلیه‌ها اشاره دارد. این اصطلاح برای اولین بار در سال 1565 ثبت شد. کلمه نفریت از lapis nephriticus، ترجمه لاتین اسپانیایی piedra de ijada گرفته شده است.

در طول تاریخ، بشر هم از یشم ژادئیت و هم نفریت استفاده می‌کرد. فرهنگ‌های چینی، مائوری و میان‌آمریکایی ارزش زیادی برای یشم قائل بودند و در خلق قطعات شگفت‌انگیز از این سنگ زیبا سرآمد روزگار به شمار می‌آمدند. هنگامی‌که اسپانیایی‌ها به مکزیک رسیدند، آزتک‌ها برای یشم ارزشی چند برابر بیشتر از وزن آن در طلا قائل بودند.

مردم مائوری نیوزلند از خواص ماندگاری یشم استفاده زیادی می‌کردند و با این سنگ قیمتی انواع ابزار، سلاح و زیورآلات را می‌ساختند. سپس این دست‌ساخته‌ها به نسل‌های بعدی منتقل می‌شدند. آویزهایی که به نام‌ های-تیکی (hei-tiki) شناخته می‌شوند، از سنگ‌های قیمتی سبز رنگی که مائوری‌ها به آن پونامو می‌گفتند، ساخته می‌شدند. بیشتر این سنگ‌ها از نظر گوهرشناسی به عنوان نفریت طبقه‌بندی می‌شوند، اما برخی از آنها بوونیت هستند که یک سنگ غیر یشم است.

هنگامی‌ که یک خانواده به یک‌ های-تیکی جدید نیاز داشت، یک توهونگا یا جادوگر را برای یافتن یشم خام استخدام می‌کرد. در تاریخچه یشم آمده است که توهونگا برای دریافت کمک از ارواح آبا و اجدادی و تماس با آن‌ها به حالت خلسه فرو می‌رفت و پس از آن، یشم را در جایی که ارواح به او معرفی می‌کردند، پیدا می‌کرد. پس از آن، خانواده یشم تازه یافت ‌شده را به نام شخصی که روحش به یافتن آن کمک کرده بود، نام‌گذاری می‌کردند.

بیشتر بخوانید: راهنمای خرید انگشتر یشم

شکل طبیعی سنگ تا حد زیادی شکل نهایی ‌های-تیکی را تعیین می‌کند. یک سنگ‌کار به آرامی ‌و با دقت روی قطعه کار می‌کرد تا شکل روح درون آن را آشکار کند. مائوری‌ها به شدت به این اشیاء که با روح اجدادی آن‌ها در ارتباط بود، احترام می‌گذاشتند و با دقت از آن‌ها محافظت می‌کردند. مائوری‌ها معتقد بودند که‌ های-تیکی به خانواده کمک کرده و آن‌ها را راهنمایی می‌کند.

در تاریخچه یشم آمده است که اگر خانواده‌ای در حال نابودی بود، آخرین عضو مذکر خانواده با‌ های-تیکی دفن می‌شد تا از این شیء در برابر غریبه‌ها محافظت کند. سران خانواده هم آویزهای ‌های-تیکی خود را با خود دفن می‌کردند. پس از آن، هنگامی‌که خطر برطرف می‌شد، نزدیک‌ترین اقوام مرد برمی‌گشتند و ارث خود را پس می‌گرفتند. به این ترتیب، ارواح اجدادی می‌توانستند به راهنمایی خانواده‌های خود ادامه دهند.

این توالی تدفین و بازیابی به عرفان‌ های-تیکی در طول تاریخ افزوده است. شاید بسیاری از فرهنگ‌ها را مشاهده کرده یا در مورد آن‌ها شنیده باشید که از مردگان خود می‌ترسند، اما مائوری‌ها کاملا برخلاف این طرز تلقی را داشتند. آن‌ها مردگان خود را منبع بزرگی برای کمک می‌دانستند. خرد اجدادشان در این آویزهای یشمی ‌زندگی می‌کردند و در گور منتظر بودند تا دوباره به خانواده‌هایشان بپیوندند.

فرهنگ‌های زیاد دیگری هم مانند مائوری‌ها، مردگان خود را منبع خرد می‌دانستند. برخی سنگ یشم یا انگشتر یشم خود را با خود دفن می‌کردند. مصریان باستان، میان‌ آمریکایی‌ها و چینی‌ها معمولاً یشم را در دهان رفتگان خود قرار می‌دادند. بیشتر اوقات، آن‌ها از سنگ‌های سبز استفاده می‌کردند که نشان دهنده قلب بود. توجه به این نکته لازم است که در سیستم چاکرای باستانی برای توصیف انرژی بدن، سبز نشان‌دهنده چاکرای قلب است.

یشم در چین

وقتی صحبت از تاریخچه یشم و یشم به میان می‌آید، اکثر افراد چین را منشأ آن می‌دانند، زیرا چین از نظر تاریخی تولیدکننده مهم یشم باقی مانده است و تجارت یشم جنبه مهمی از اقتصاد چین را تشکیل می‌دهد. در واقع، اگرچه از لحاظ تاریخی، یشم در خارج از امپراتوری چین برای اشیاء زینتی، ابزار و سلاح‌های مختلف استفاده می‌شده است و آثار آن در مناطقی مانند استرالیا، آمریکای شمالی، آمریکای جنوبی و اروپا کشف شده‌ است، اما یشم در چین از سایر مناطق اهمیت بیشتری داشته و دارد.

از آنجایی که یشم سنگ بسیار سختی است، اغلب در ساخت ابزار و سلاح‌ها استفاده می‌شود. همچنین به دلیل زیبایی، در آثار تاریخی با اهمیت مذهبی و زیورآلات طبقات حاکم هم یافت می‌شود. جالب اینجاست که تعداد زیادی از فرهنگ‌های باستانی بدون اینکه با یکدیگر تماسی داشته باشند یا با هم معامله کنند، از یشم به‌ عنوان یک سنگ مهم در ساخت مصنوعات مختلف استفاده می‌کردند.

همان‌طور که گفته شد، از عصر حجر یشم در چین مورد بهره‌برداری و استخراج قرار می‌گرفته و کاربردهای زیادی داشته است؛ اما در 3000 سال قبل از میلاد، یشم به “یو” یا “گوهر سلطنتی” معروف شد. یشم به دلیل سختی، دوام، ویژگی‌های جادویی و زیبایی آن ارزشمند بود. به ویژه، رنگ‌های ظریف و شفاف و ویژگی‌های محافظتی آن باعث شد با تصورات چینی از روح و جاودانگی همراه شود.

بیشتر بخوانید: خواص یشم

در تاریخچه یشم، برجسته‌ترین اثر هنری که از یشم به دست آمده است، شش یشم آیینی (Six Ritual Jades) است که مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد مسیح است. این شش یشم عبارتند از: بی، کنگ، هوانگ، هو، گی، و ژانگ. از آن‌جایی که معانی این اشکال قبل از سلسله ژو شرقی ذکر نشده بود، در زمان تشکیل آیین‌های ژو تصور می‌شد که نمایانگر آسمان، زمین و چهار جهت هستند. خانواده سلطنتی و اربابان برجسته سلسله هان، به‌طور کامل با لباس‌های تدفین یشمی که با نخ طلا دوخته شده بود، به خاک سپرده می‌شدند، با این تصور که یشم آمیخته به طلا بدن و روح‌های متصل به آن را حفظ می‌کند. همچنین تصور می‌شد که یشم برطرف‌کننده خستگی در افراد زنده است. خو شن، از سلسله ‌هان (206 قبل از میلاد تا 221 پس از میلاد)، پنج فضیلت یشم را به صورت زیر شرح می‌دهد:

• خیرخواهی به دلیل درخشندگی آن.
• صداقت به دلیل بافت شفافیت آن.
• حکمت به دلیل لحن آرام و گسترده‌اش.
• صداقت و شجاعت به دلیل آنکه ممکن است شکسته شود، اما نمی‌توان آن را پیچاند.

اهمیت یشم و انواع انگشتر زنانه یا انگشتر مردانه ساخته شده با این نگین را نمی‌توان در فرهنگ چینی نادیده گرفت. پادشاهی‌های چین گاهی اوقات جنگ‌هایی را بر سر این سنگ قیمتی برپا کرده‌اند. یشم با انواع دیگر نگین‌های انگشتر یا سایر جواهرات با ارزش یا فلزات گرانبها متفاوت است. در واقع، عبارت یشم به دو نوع مختلف و مشابه سنگ‌های زینتی اشاره دارد که هر دو از کانی‌های مختلف سیلیکات ساخته شده‌اند. یشم نفریت برای اولین بار در چین کشف شد و از زمان‌های قدیم مورد استفاده و حکاکی قرار گرفت. در تاریخ چین، نفریت به قدری مهم بود و آنقدر استخراج می‌شد که اکنون ذخایر آن در چین تمام شده‌اند.

شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد یشم ژادئیت که عمدتاً از برمه می‌آمد، در قرن چهاردهم در مقیاس وسیع‌تری در چین معامله و تجارت می‌شد، زیرا سخت‌تر و متراکم‌تر بود و آسان‌تر می‌شد با آن کار کرد. در نهایت به سنگ قیمتی مورد علاقه صنعتگران چینی تبدیل شد و مورد توجه مردم چین قرار گرفت. امروزه بیشترین یشمی‌ که در محل تاریخچه یشم یعنی چین معامله می‌شود، از نوع یشم ژادئیت است. با این حال، یشم نفریت سنتی این کشور هنوز فراموش نشده است. در المپیک 2008 پکن در مدال هر ورزشکار، تکه‌ای از یشم خالص و حکاکی شده طبیعی تعبیه شده بود و در مدال‌های طلا شکل نادری از نفریت سفید به نام یشم چربی گوسفند به چشم می‌خورد.

یشم یک سنگ باستانی و از اولین سنگ‌های قیمتی کشف‌ شده توسط بشر است که ریشه‌های فرهنگی خود را در غارهایی دارد که انسان‌های ماقبل تاریخ در آن‌ها سکنی گزیده بودند. در چین، اروپا و مناطق مختلف در سراسر جهان، کارگران باستان این سخت‌ترین مواد معدنی را به صورت سلاح، ابزار، اشیاء زینی و زیور آلاتی چون انگشتر اسپرت شکل دادند. کنده کاری‌های آن‌ها قدرت‌های آسمان و زمین و نیروهای عرفانی زندگی و مرگ را فرا می‌خواند و مورد علاقه و مطالعه باستان‌شناسان و متخصصان است.

منبع ++++