انواع یشم: بررسی و معرفی انواع یشم و تبیین ویژگی‌های آنها

یشم به دلیل درخشندگی خاص، رنگ جذاب و دوام قابل‌توجهی که دارد، قرن‌هاست قلب و ذهن علاقه‌مندان به سنگ‌های قیمتی را مجذوب خود ساخته است. قدمت این سنگ ارزشمند به عصر حجر برمی‌گردد، زمانی که افراد به وسیله تیشه‌های خود، انواع یشم را می‌تراشیدند و تبدیل به سکه‌های کوچک می‌کردند تا از آن‌ها به عنوان پول برای خرید مایحتاج خود استفاده کنند. استادکاران هنرمند در زمان‌ها و فرهنگ‌های مختلف، اجسام هنری گوناگونی از جمله: جواهرات، مجسمه‌ها و حتی ظروف متنوع را از این سنگ زیبا ساخته‌اند. امروزه این آثار با ارزش را می‌توان در موزه‌ها و کلکسیون‌های مشهور سراسر دنیا پیدا کرد. اگر علاقه‌مند به سنگ‌های قیمتی هستید و دوست دارید با انواع یشم و ویژگی‌های آن‌ها آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم این مقاله از تراث را تا انتها بخوانید.

انواع یشم

شاید تعجب کنید اما تا همین ۱۵۰ سال اخیر تصور می‌شد سنگ یشم از یک نوع ماده ساخته شده است تا اینکه یک آلمانی به نام الکسیس دامور در سال ۱۸۶۳ کشف کرد که سنگ‌هایی که معروف به یشم هستند را می‌توان به دو کانی مختلف تقسیم‌بندی کرد. این دو ماده ژادئیت و نفریت نام دارند.

ار آنجا که تشخیص آن‌ها مشکل است و به خاطر اینکه کلمه «یشم» در زبان عامه تثبیت شده و متداول بود، هنوز هم در بسیاری از جوامع، صنایع و رشته‌های دانشگاهی به طور گسترده از آن استفاده می‌شود. بنابراین ما برای شناخت انواع یشم، باید با انواع ژادئیت و نفریت آشنا شویم و از ویژگی‌های هر یک از آن‌ها آگاهی پیدا کنیم.

یشم از نظر ساختار شیمیایی، نحوه ترمیم و محبوبیت به دسته‌های مختلفی قابل تقسیم است که در ذیل به بررسی آن خواهیم پرداخت.

• از نظر ساختار شیمیایی
  • یشم نفرایت
  • یشم جیدایت

• از نظر نحوه ترمیم
  • یشم نوع A
  • یشم نوع B
  • یشم نوع C

• از نظر محبوبیت
  • یشم امپراطوری
  • یشم لاوندر
  • یشم روسی

انواع یشم از نظر ساختار شیمیایی

همان‌طور که اشاره شد تا سال‌ها افراد تصور می‌کردند که یشم دارای یک ساختار شیمیایی است تا اینکه الکسیس دامور حدود ۲۵۰ سال قبل متوجه شد سنگ‌هایی که به عنوان یشم شناخته می‌شوند، در واقع دارای دو ساختار شیمیایی متفاوت هستند که یکی از آن‌ها ژادئیت و دیگری نفریت است. هر یک از این سنگ‌ها خصوصیات و ویژگی‌های خاص خود را دارند که در ادامه به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

یشم نفریت

یک کانی سیلیکات و جزو خانواده آمفیبول است که از توده‌های بلوری بسیار متراکم و فیبری تشکیل شده است. این سنگ به عنوان یک ماده مقدس در فرهنگ‌ها و سنت‌های چینی شناخته می‌شود و یکی از قدیمی‌ترین سنگ‌های قیمتی جهان است.

یشم نفریت یک سنگ نرم است و از آن برای حکاکی روی سنگ، ساخت جواهرات و اشیاء تزئینی مختلف استفاده می‌شود. نفریت رایج‌تر از ژادئیت است، زیرا ذخایر این سنگ زیبا در سراسر چین وجود دارد و این کشور یکی از تولیدکنندگان اصلی مصنوعات یشمی در جهان به شمار می‌آید. منابع دیگر انواع یشم نفریت در روسیه، نیوزلند، تایلند و کانادا قرار دارد.

نفریت به صورت شفاف و نیمه‌شفاف وجود دارد و رنگ‌های آن معمولاً سبز یا بژ خامه‌ای است، اما به رنگ‌های قهوه‌ای تیره، سیاه، قهوه‌ای مایل به خاکستری، زرد و زرد مایل به سبز نیز یافت می‌شود.

نام نفریت از کلمه یونانی «نفروس» به معنی «کلیه» گرفته شده است. این نام‌گذاری به این خاطر است که سنگ ریزه‌ها و تخته‌سنگ‌های نفریت گرد و به شکل کلیه هستند و برخی مردم اعتقاد دارند که این سنگ می‌تواند ناراحتی‌ها و بیماری‌های کلیه را درمان کند. از نظر فیزیکی میزان سختی این سنگ بین ۶ تا ۶٫۵ در مقیاس Mohs است و وزن مخصوص بین ۳ تا ۳٫۳ دارد.

یشم نفریت ویژگی‌های خاصی دارد که در ذیل به تبیین آن خواهیم پرداخت.

• یک کانی سیلیکات و جزو خانواده آمفیبول است.
• ذخایر اصلی آن در چین قرار دارد.
• دارای ظاهری شفاف و نیمه‌شفاف است.
• رنگ آن معمولاً سبز یا بژ خامه‌ای است.
• میزان سختی بین ۶ تا ۶٫۵ در مقیاس Mohs دارد.

یشم ژادئیت

ژادئیت یک کانی سیلیکات و جزو خانواده پیروکسن است که به عنوان یکی از دو نوع یشم شناخته می‌شود. قیمت این یشم از نفریت بالاتر است و به صورت نیمه‌شفاف و مات یافت می‌شود. این سنگ ارزشمند ممکن است حاوی مقداری ناخالصی باشد که اغلب از جنس کلسیم هستند.

این ناخالصی‌ها موجب می‌شوند که ژادئیت رنگ‌های مختلفی مثل سفید، سبز زمردی، سبز کم‌رنگ، قرمز، قهوه‌ای، آبی و … به خود بگیرد. انواع یشم ژادئیت فقط در سنگ‌های دگرگون یافت می‌شوند، یعنی سنگ‌هایی که تحت فشار زیاد در اعماق سطح زمین قرار گرفته‌اند.

مهم‌ترین منبع ذخیره این سنگ قیمتی در میانمار است، همچنین منابع دیگری از آن در ژاپن، گواتمالا، آمریکا، قزاقستان و روسیه نیز وجود دارد. بهترین نوع یشم ژادئیت، سبز نیمه‌شفاف آن است به این معنی که می‌توانید از طریق این سنگ متنی را که زیر آن قرار دارد بخوانید.

این سنگ نیمه‌شفاف حاوی کروم، عمدتاً از استان کاچین واقع در شمال کشور میانمار استخراج می‌شود. از آنجا که نور از این یشم نیمه‌شفاف عبور می‌کند، دارای درخشندگی فریبنده‌ای است و این درخشندگی موجب جذابیت رنگ آن می‌شود. یشم‌هایی که ارزش کمتری دارند، معمولاً مات هستند یا اینکه قسمت‌هایی از آن‌ها مات است که موجب شده شفافیت سنگ از بین برود. از نظر فیزیکی میزان سختی ژادئیت بین ۶٫۵ تا ۷ در مقیاس Mohs است و وزن مخصوص بین ۳٫۳ تا ۳٫۵ دارد.

بیشتر بخوانید: خواص یشم

از جمله ویژگی‌های یشم ژادئیت می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• یک کانی سیلیکات و جزو خانواده پیروکسن است.
• قیمت بیشتری نسبت به نفریت دارد.
• به صورت نیمه شفاف و مات یافت می‌شود.
• اصلی‌ترین منبع آن میانمار است.
• بهترین نوع آن سبز نیمه‌شفاف است.
• دارای سختی بین ۶٫۵ تا ۷ در مقیاس Mohs است.

انواع یشم از نظر نحوه ترمیم

انواع یشم ژادئیت را از نظر نحوه ترمیم می‌توان به سه نوع A، B و C تقسیم‌بندی کرد که نوع A بالاترین درجه کیفی را دارد. دقت کنید که این درجه‌بندی مختص ژادئیت است و فقط به ترمیم و بازسازی این سنگ اشاره دارد و هیچ پارامتر دیگری مثل رنگ، شفافیت یا درخشندگی را مورد توجه قرار نمی‌دهد.

یشم نوع A

یشم نوع A با روکش مومی ترمیم می‌شود. این سنتی‌ترین روش ترمیمی یشم ژادئیت است. خریداران، این روش را می‌پذیرند و معمولاً بر ارزش شیء ساخته شده از یشم تأثیری نمی‌گذارد. در این نوع ترمیم، انواع یشم پرداخت شده در آب جوش قرار می‌گیرد تا هر گونه آلودگی از سطح آن‌ها پاک شده و برای روکش موم آماده شود. پس از چند دقیقه از آب بیرون آورده و خشک می‌شوند. سپس در ظرف حاوی موم مذاب قرار می‌گیرند.

این کار باعث می‌شود تا موم مذاب هر گونه منفذ و شیار سطحی مصنوعات یشمی را پر کند. هنگامی که موم سرد شد، موم اضافی از سطح اجسام یشمی برداشته و بدنه آن‌ها براق می‌شود. در اینجا موم ناهمواری‌های سطح را پر می‌کند و به آن جلوه‌ای صاف و براق می‌بخشد.

این گونه از یشم ویژگی‌های خاصی دارد که از جمله آن می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود.

• ترمیم آن با روکش موم انجام می‌شود.
• این ترمیم بر قیمت شیء یشمی تأثیر ندارد.
• منافذ و شیارهای سطحی یشم را پر می‌کند.
• موجب ایجاد جلا و صاف شدن سطح مصنوع یشم می‌شود.

یشم نوع B

مصنوعات یشمی نوع B برای ترمیم در اسید کلریدریک یا اسید سولفوریک قرار می‌گیرند و سفید می‌شوند. این دو اسید لکه‌های اکسیداسیون را از بین می‌برند و سدیم را خارج می‌کنند. استفاده از اسید موجب می‌شود که رنگ یشم روشن شود. پس از آن شیء یشمی را با لایه‌ای از رزین یا موم شفاف می‌پوشانند. این کار باعث پر شدن منافذ و شیارهای سطحی می‌شود و درخشندگی و رنگ بهتری به شیء مورد نظر می‌بخشد.

متأسفانه ظاهر مصنوعات ژادئیت نوع B ممکن است پس از گذشت چند سال به خوبی روز اول نباشد، زیرا برخی از انواع یشم پس از قرار گرفتن در اسید خاصیت شکنندگی پیدا می‌کنند. از طرف دیگر رزین‌های پلیمری به مرور زمان و در اثر قرار گرفتن در معرض گرما و نور خورشید تغییر رنگ می‌دهند.

به دلیل چنین مشکلاتی اگر بر روی یک شیء یشمی، ترمیم نوع B انجام شده باشد، فروشنده باید این موضوع را به خریدار اطلاع دهد. اما می‌بینیم در بسیاری موارد هیچ اطلاعاتی از یشم مورد نظر توسط فروشندگان افشا نمی‌شود، زیرا آن‌ها می‌خواهند مصنوع یشمی را به قیمت یشم نوع A بفروشند. از طرف دیگر تشخیص یشم نوع A از B بسیار دشوار است و برای آن حتماً باید به یک آزمایشگاه مجهز مراجعه شود.

از جمله ویژگی‌های یشم نوع B می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• برای این ترمیم از اسید کلریدریک یا اسید سولفوریک استفاده می‌شود.
• سطح مصنوع یشمی رزین با موم شفاف پوشانده می‌شود.
• کیفیت آن کمتر از یشم نوع A است.
• پس از گذشت چند سال ممکن است کیفیت روز اول را نداشته باشد و تغییر رنگ دهد.
• قیمت آن پایین‌تر از یشم نوع A است.

یشم نوع C

ژادئیت نوع C معمولاً با روش یشم نوع B ترمیم می‌شود، اما شیء مورد نظر به صورت مطلوب‌تری رنگ‌آمیزی می‌شود. رنگ‌ها ممکن است با گذشت زمان و قرار گرفتن در معرض گرما و نور خورشید محو شوند. به همین دلیل فروشنده باید در مورد ترمیم نوع C به خریدار توضیح دهد.

ترمیم رنگ اغلب به وسیله میکروسکوپ، طیف سنجی یا فیلترهای گوهرشناسی قابل تشخیص است، اما در حالت عادی نباید چنین آزمایش‌هایی انجام شود، زیرا فروشنده باید اطلاعات کامل شیئی را که می‌فروشد فاش کند.

قیمت مصنوعات یشمی نوع C باید به گونه‌ای منصفانه تعیین شود، زیرا پس از گذشت چند سال رنگ آن تغییر می‌کند و کیفیت روز اول را ندارد. بنابراین توصیه ما این است که حتماً از افراد باتجربه در هنگام خرید انواع یشم کمک بگیرید یا از خدمات آزمایشگاه‌های گوهرشناسی استفاده کنید.

از جمله ویژگی‌های یشم نوع C می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:

• روش ترمیم آن مشابه یشم نوع B است.
• کیفیت رنگ‌آمیزی آن مطلوب‌تر از نوع B است.
• امکان تغییر رنگ آن با گذشت زمان وجود دارد.
• قیمت پایین‌تری نسبت به یشم نوع A دارد.

بیشتر بخوانید: راهنمای خرید انگشتر یشم

انواع یشم از نظر محبوبیت

هر سنگ قیمتی انواع مختلفی دارد که برخی از آن‌ها ممکن است محبوبیت بیشتری در بین علاقه‌مندان به این سنگ‌ها داشته باشند. نگین‌های یشم  در انواع انگشتر یشم نیز از این قاعده مستثنی نیست و برخی از گونه‌های آن دارای شهرت جهانی هستند و قیمت بالاتری نسبت به انواع دیگر آن دارند.

یشم امپراطوری

در چین سنگ یشم زمردی رنگ معروف به یشم امپراطوری نمادی از مقام، خلوص، معنویت عمیق و سلامتی است. تصادفی نیست که در نوشته‌های چینی، شخصیت یشم تقریباً شبیه شخصیت امپراطور است. جواهرات یشم چینی به اندازه جواهراتی چون: الماس، یاقوت و … بسیار گرانقیمت هستند. برخلاف نفریت که هزاران سال است در چین وجود دارد، یشم ژادئیت سبز در قرن ۱۸ و از میانمار به چین وارد شد.

این یشم جذاب یک کریستال صیقلی شده یا تراش‌خورده مانند الماس یا یاقوت نیست. یشم امپراطوری از کریستال‌های به‌ هم پیوسته تشکیل شده و هیچ‌ یک از اجزای ساختار بلوری آن به‌ هم شبیه نیستند و همین مسئله موجب می‌شود تا جواهرات یشم امپراطوری مثل هم نباشند و از نظر قیمتی ارزش پیدا کنند.

بهترین یشم امپراطوری دارای رنگ سبز زنده و نیمه‌شفاف است که هنگام در دست گرفتن، صافی و لطافت آن احساس می‌شود. برای ارزیابی این سنگ زیبا می‌توانید از این سه نشانه استفاده کنید. بهترین یشم امپراطوری دارای کریستال‌های ریز است که درخشندگی بالایی در سنگ ایجاد می‌کنند.

از انواع یشم امپراطوری برای ساخت انواع جواهرات، زیورآلات، مجسمه، چوب دستی و حتی برای تکه‌های کوچک مبلمان استفاده می‌شود. به دلیل محبوبیتی که این سنگ در چین دارد، برای ساخت مدال‌های المپیک ۲۰۰۸ چین از یشم امپراطوری نیز استفاده شده بود.

ویژگی‌های یشم امپراطوری عبارتند از:

• به رنگ سبز زنده و نیمه شفاف است.
• سطح سنگ کاملاً صاف و لطیف است.
• بهترین نوع آن از کریستال‌های ریز تشکیل شده است.
• منبع اصلی آن کشور میانمار است.
• محبوبیت زیادی در کشور چین دارد.

یشم لاوندر

این یشم نوعی ژادئیت است و از نادرترین یشم‌ها محسوب می‌شود. انواع یشم لاوندر که به آن یشم بنفش نیز می‌گویند، رنگی زیبا و ملایم دارند که از زمان تمدن‌های باستانی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

شاید فکر کنید که یشم لاوندر نیز از چین استخراج می‌شود، اما این‌گونه نیست. منبع اصلی این سنگ شهر بورسا در ترکیه است. این سنگ از دهه ۸۰ میلادی محبوبیت زیادی پیدا کرد و به عنوان هدیه به افرادی که بین ۲۱ دسامبر تا ۱۹ ژانویه یعنی هنگام تحویل بهار متولد شده‌اند، داده می‌شود.

ویژگی‌های یشم لاوندر عبارتند از:

• رنگ این سنگ در طیف رنگ بنفش است.
• منبع اصلی آن شهر بورسا در ترکیه است.
• یک هدیه ویژه برای متولدین بین ۲۱ دسامبر تا ۱۹ ژانویه است.

یشم روسی

در آغاز قرن نوزدهم، روس‌ها به یشم علاقه نشان دادند و به همین خاطر چینی‌ها فرصت را غنیمت شمردند و از یشم موجود در این کشور برای ساخت مصنوعات باشکوه استفاده کردند. ژادئیت و نفریت هر دو در روسیه یافت می‌شوند، اما آنچه یشم روسیه را معروف کرده، نوعی یشم نفریت است که چینی‌ها به خاطر رنگ سبز تیره‌ای که دارد به آن یشم اسفناجی می‌گویند.

انواع یشم روسی از کوه‌های اورال استخراج می‌شود و به دلیل شرایط آب و هوایی سختی که دارد، تنها سه ماه از سال استخراج آن‌ها ممکن است. ردیابی یشم روسیه دشوار است، زیرا در بازارهای هنگ کنگ به عنوان یشم میانمار فروخته می‌شود.

ویژگی‌های یشم روسی عبارتند از:

• به رنگ سبز تیره است.
• به آن یشم اسفناجی نیز می‌گویند.
• از کوه‌های اورال روسیه استخراج می‌شود.

در این مقاله به معرفی انواع یشم و ویژگی‌های آن‌ها پرداختیم. دریافتید که تا مدت‌ها افراد فکر می‌کردند که یشم یک ماده با یک فرمول شیمیایی مشخص است، در حالی‌که حدود ۲۵۰ سال پیش یک دانشمند آلمانی متوجه شد که از نظر ساختار شیمیایی دو نوع یشم وجود دارد که هر یک خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مخصوص به خود را دارند.

این دو ماده معدنی در رنگ‌های گوناگونی یافت می‌شوند و منابع مختلفی از آن‌ها در سراسر جهان وجود دارد. چین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع نفریت در جهان شناخته می‌شود. همچنین میانمار منبع اصلی ژادئیت است که مشهورترین آن یشم امپراطوری است که محبوبیت زیادی در دنیا دارد.

بر روی مصنوعاتی که از یشم ژادئیت ساخته می‌شوند ممکن است یکسری ترمیم‌های مختلف انجام شود تا جذابیت آن‌ها افزایش پیدا کند. بنابراین هنگام خرید انواع یشم باید اطلاعات کافی در این زمینه داشته باشید و بتوانید هر یک از آن‌ها را از دیگری تشخیص دهید.

اما بهتر است از افرادی که تخصص و تجربه کافی در زمینه یشم دارند کمک بگیرید یا سنگ مورد نظر خود را برای بررسی در اختیار آزمایشگاه‌های گوهر‌شناسی قرار دهید.

منبع +++++++