تشخیص توپاز اصل: ویژگی‌ها و روش‌های تشخیص توپاز از نمونه‌های مصنوعی

سنگ‌های قیمتی متفاوت، با رنگ‌ها و ظاهری زیبا، طرفداران زیادی در صنعت جواهرسازی و در بین مصرف‌کنندگان جواهرات اصل دارند. تاریخچه استفاده از سنگ‌های قیمتی طبیعی بسیار طولانی است و در برخی موارد این سنگ‌ها نماد اموری مقدس و قابل‌ ستایش بوده و تأثیر زیادی در زندگی و افکار مردم سرزمین‌های مختلف داشتند. سنگ قیمتی توپاز از جمله سنگ‌های قیمتی است که جلوه خاصی به جواهرات داده و جایگاه ویژه‌ای را برای خود ایجاد کرده است. اعتقاد به خاصیت درمانی و عرفانی این سنگ از دیرباز وجود داشته است. گاهی تشخیص توپاز اصل بسیار سخت بوده و برای این امر باید با تمام خصوصیات، ویژگی‌های ظاهری و ترکیبی آن آشنایی داشت. همچنین وجود برخی سنگ‌های مشابه با توپاز اهمیت این موضوع را دوچندان کرده است. در این مقاله به معرفی کامل این سنگ قیمتی برای آشنایی بیشتر دوستداران این سنگ زیبا می‌پردازیم.

تشخیص توپاز اصل

مروری بر تاریخچه سنگ توپاز

توپاز نام خود را از کلمه یونانی topazion گرفته است. در برداشتی ریشه‌ی این کلمه را tapas سانسکریت به معنی آتش می‌دانند و در برداشتی دیگر نام جزیره‌ای در مصر بنام توپازوس (جزیره فعلی سنت جان) در دریای سرخ را ریشه‌ی این کلمه معرفی می‌کنند.

این سنگ در ابتدا فقط در این منطقه یافت می‌شده است، اما اکنون در برزیل، نیجریه، استرالیا، برمه، مکزیک و دیگر نقاط نیز یافت می‌شود. یونانی‌ها و رومی‌ها توپاز را به‌ عنوان سنگ قیمتی بسیار ارزشمندی می‌دانستند. در قرون وسطی، توپاز ساکسونی کوچک زرد شرابی در Schneckenstein در کوه‌های Erzgebirge در زاکسن آلمان استخراج می‌شد و در آن زمان چندین حاکم نیز این سنگ‌ها را در جواهرات خود به کار برده‌اند. بزرگ‌ترین معدن توپاز از سال 1737 تا 1800 در این مکان کشف و استخراج شد.

از زمان قرون وسطی تا زمان کشف ذخایر بزرگ در برزیل در اواسط قرن نوزدهم، توپاز همواره یک سنگ با ارزش و نادر به حساب می‌آمد. در ابتدای کشف این سنگ قیمتی، تشخیص توپاز اصل با مواردی همراه بوده است.

در سال 1740 ، بزرگ‌ترین الماس 1640 قیراطی در برزیل پیدا شد که بعد از آن مشخص شد یک توپاز بی‌رنگ بوده است. همچنین توپاز از جمله سنگ‌هایی بود که هارون برای سینه‌بند کشیشی خود انتخاب کرد. او این سنگ را به‌ عنوان سنگ دوم در ردیف اول سنگ‌ها در سینه‌بند خود استفاده کرد.

در گذشته تشخیص توپاز اصل کار نسبتاً دشواری بود، زیرا تصور بر این بود که همه سنگ‌های قیمتی زرد توپاز هستند و همه توپازها نیز زردرنگ هستند. اما با گذشت زمان انواع رنگ توپاز از آبی کمرنگ و بی‌رنگ تا زرد، نارنجی، قهوه‌ای و صورتی نیز کشف شد.

درباره‌ی توپاز اعتقادات مختلفی در فرهنگ‌ها‌ و دوره‌های زمانی مختلف وجود داشت. مصریان باستان معتقد بودند که خدای خورشید، توپاز را با خواص درمانی متعدد به‌ منظور محافظت از صاحب سنگ ایجاد کرده است. همچنین یونانیان باستان معتقد بودند که توپاز به آن‌ها قدرت می‌بخشد. در اروپا نیز در دوران رنسانس (دوره از 1300 تا 1600) مردم بر این باور بودند که توپاز می‌تواند جادوها را بشکند و خشم را از بین ببرد.

برای قرن‌ها، بسیاری از مردم هند معتقد بودند که توپاز فراتر از قلب، زندگی طولانی، زیبایی و هوش را تضمین می‌کند. در خصوص سنگ توپاز، اعتقادات مختلفی وجود دارد و در اکثر فرهنگ‌ها بر خاصیت محافظتی و عرفانی این سنگ اتفاق‌نظر وجود دارد.

نام توپاز امپریالیستی از قرن نوزدهم روسیه نشأت گرفته است. در آن زمان ، کوه‌های اورال منبع اصلی توپاز بودند و سنگ قیمتی صورتی که در آنجا استخراج شده بود به افتخار تزار روسیه نامگذاری شد و مالکیت این گوهر محدود به خانواده سلطنتی بود. در گذشته برای تشخیص توپاز اصل سمت شغلی در بین کاشفان آن وجود داشته است.

امروزه توپاز به‌ عنوان یکی از سنگ‌های ماه تولد استفاده می‌شود. رنگ زرد، سنگ تولد ماه نوامبر و توپاز آبی سنگ ماه دسامبر است. صرفنظر از ماه تولد، توپاز سنگی است که می‌توان از زیبایی آن لذت برد و آن را به نمایش گذاشت. این سنگ قیمتی ویژگی‌های خاص خود را دارد که آن را از دیگر سنگ‌های قیمتی متمایز کرده است.

بررسی وقوع زمین‌شناسی توپاز برای تشخیص توپاز اصل

توپاز دارای ترکیب شیمیایی Al2SiO4 (F، OH) 2 است. فلوئور موجود در ترکیب آن یک عامل محدودکننده در شکل‌گیری این سنگ است. گاز فلوئور در غلظت‌های کافی برای تشکیل مواد معدنی، فقط در چند محیط زمین‌شناسی ایجاد می‌شود. اکثر توپازها به‌ صورت کریستال و در داخل رگه‌های خالی سنگ‌های آذرین رشد می‌کنند. توپاز در حفره‌های یک پگماتیت یا در وزیکول‌ها و فضاهای بین دانه‌ای ریولیت وجود دارد.

بلورهای توپاز در اواخر مراحل خنک سازی ماگما رشد کرده و در حالی که گاززدایی می‌شود، فلوئور لازم برای رشد کریستال توپاز آزاد می‌شود. برای تشخیص توپاز اصل و نحوه‌ی شکل‌گیری آن آزمایش‌های متفاوتی روی آن‌ها صورت می‌گیرد. بسیاری از کلکتورهای معدنی از جمع‌آوری بلورهای توپاز با کیفیت سنگ‌های قیمتی لذت بسیار می‌برند، زیرا ارزش نمونه معدنی عالی و یک ماده گوهر را دارند.

توپاز همچنین به‌ عنوان سنگریزه‌ در آب و در رسوبات جوی حاصل از هوازدگی پگماتیت‌ها و ریولیت‌ها نیز یافت می‌شود. این شکل از توپازها غالباً توسط استخراج پلاسر تولید می‌شوند.

ویژگی‌ها و مشخصات سنگ توپاز

توپاز یک ماده معدنی سیلیکاتی از آلومینیوم و فلوئور است. توپاز در سیستم ارتورومبیک متبلور می‌شود و بلورهای آن بیشتر منشوری هستند. این ماده یکی از سخت‌ترین مواد معدنی است که به‌طور طبیعی وجود دارد. این سختی با تنوع رنگ و شفافیت بالای آن، قابلیت استفاده گسترده از این سنگ را در صنعت جواهرسازی به عنوان یک سنگ قیمتی ایجاد کرده است.

به‌ طور معمول، توپاز با سنگ‌های آذرین سیلیسی از نوع گرانیت و ریولیت همراه است. این ماده معمولاً در پگماتیت‌های گرانیتی یا حفره‌های بخار موجود در جریان‌های گدازه ریولیتی قرار دارند. این ماده را می‌توان با فلوریت و کاسیتریت در مناطق مختلف از جمله کوه‌های اورال و ایلمن روسیه، افغانستان، سریلانکا، جمهوری‌ چک، آلمان، نروژ، پاکستان، ایتالیا، سوئد، ژاپن، برزیل و مکزیک یافت.

در تشخیص توپاز اصل توجه‌ به اصلی‌ترین خصوصیات فیزیکی آن یا همان سختی توپاز، امری ضروری‌ است. سختی همراه با شکنندگی آن معادل 8 در مقیاس موس است که آن را به سخت‌ترین ماده‌ معدنی سیلیکات تبدیل کرده است.

توپاز در عین سختی، شکننده است و به راحتی می‌شکند. توپاز دارای وزنی مخصوص بین 3.4 تا 3.6 می‌باشد که برای یک ماده معدنی متشکل از آلومینیوم، سیلیکون و عناصر گازی بالا است.

توپاز در طیف گسترده‌ای از رنگ‌های طبیعی وجود دارد. با این حال ، بیشترین توپاز طبیعی، بی‌رنگ است. مورد توجه‌ترین رنگ‌های توپاز، قرمز و صورتی هستند که رنگ خود را از وجود مقادیر کمی کروم دریافت می‌کنند. کروم همچنین مسئول رنگ در توپاز بنفش نیز هست. توپاز با رنگ آبی طبیعی، بسیار کمیاب و ارزشمند است و تشخیص توپاز اصل آبی به توجه بالایی نیاز دارد.

بلورهای توپاز در وزن‌های مختلف وجود دارد که گاهی ممکن است به صدها پوند وزن برسد. بزرگ‌ترین توپاز صورتی و بیضی شکل شناخت‌ شده با 79+ قیراط از روسیه است. همچنین بزرگ‌ترین کریستال توپاز برزیلی که تا کنون از رنگ نارنجی پیدا شده است 5 * 27 سانتی‌متر و وزن آن تقریباً 2 کیلوگرم است.

انواع توپاژ

توپاز خالص یک ماده معدنی سیلیکاتی است که وقتی در طبیعت یافت می‌شود شفاف و بی‌رنگ است. رنگ‌های مختلف توپاز نتیجه ناخالصی‌های طبیعی یا نقص در ساختار بلوری آن است. در برخی موارد، وجود طیف رنگی متفاوت تشخیص توپاز اصل را با مشکل روبه‌رو کرده است. بر این اساس، توپاز را می‌توان به انواع زیر طبقه‌بندی کرد.

امپریال توپاز

توپاز امپریالیستی با رنگ زرد زیبا، نادرترین و گران‌ترین نوع آن است. این نوع توپاز در زیر نور روز دارای رشته‌ای از رنگ‌های طلایی، نارنجی و صورتی است. توپاز امپریال جزو محبوب‌ترین نوع توپاز نزد جواهرشناسان و جواهرسازان است. این نوع توپاز گرانبها در بسیاری از نقاط جهان استخراج می‌شود که برزیل مشهورترین آن‌ها است.

توپاز زرد

قرن‌ها این اعتقاد وجود داشت که توپاز یک سنگ قیمتی زرد معمولی و فقط به رنگ زرد است. در برخی موارد رنگ زرد آن، تشخیص توپاز اصل را با دیگر سنگ‌های قیمتی مشابه با مشکل روبه‌رو کرده است. با گذشت زمان سنگ‌شناسان رنگ‌های مختلف آن را نیز کشف کردند. امروزه اصطلاح توپاز زرد فقط به انواع زرد و نارنجی رنگ این گوهر اطلاق می‌شود. این نوع از توپاز به‌ راحتی در دسترس بوده و نسبتاً ارزان‌تر از انواع دیگر توپاز است.

توپاز قهوه‌ای رنگ

این رنگ از توپاز به‌ طور گسترده‌ای در دسترس و یک رنگ توپاز رایج است، به‌ همین دلیل ارزش کمتری نسبت‌ به سایر انواع توپاز دارد. گاهی‌اوقات و به اشتباه این سنگ قیمتی کوارتز دودی نامیده می‌شود، زیرا رنگی مشابه به آن دارد.

توپاز سفید

این رنگ، حالت طبیعی توپاز است. در بعضی مواقع ، توپاز سفید به‌ دلیل درخشش و شکل ظاهری مشابه می‌تواند با الماس اشتباه گرفته شود. توپاز یخچال، طبیعی‌ترین نوع توپاز سفید است.

توپاز آبی رنگ

در سال‌های اخیر، توپاز آبی به محبوب‌ترین نوع توپاز تبدیل شده است. با این‌ حال، توپاز آبی طبیعی بسیار نادر است و معمولاً رنگ آن نیز بسیار کم‌رنگ است. بنابراین توپاز آبی طبیعی و توپاز بی‌رنگ به‌منظور تولید توپاز آبی پررنگ‌تر، اغلب تحت عملیات حرارتی و تابش قرار می‌گیرند. برای تشخیص توپاز اصل در طیف رنگ آبی با توپازآبی فرآوری شده باید با کارشناسان این حوزه مشورت کنید.

نحوه تشخیص توپاز اصل از سنگ‌های مشابه

این امر که برخی از سنگ‌های قیمتی متفاوت اما با ظاهری مشابه، اشتباه گرفته شوند و سخت‌تر قابل تشخیص باشند امری طبیعی است. در این حالت آشنایی با خواص و ویژگی‌های سنگ مورد نظر در تشخیص آن از دیگر سنگ‌ها می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.

سنگ توپاز نیز از این قاعده مستثنی نیست و در برخی موارد تشخیص توپاز اصل با سنگ‌های مشابه آن، کار دشواری است. به‌ عنوان نمونه سنگ توپاز آبی با سنگ آکوامارین بسیار شبیه است. در موردی دیگر نیز توپاز با سیترین اشتباه گرفته می‌شود. در ادامه به برخی تفاوت‌های آن‌ها به‌ منظور تشخیص صحیح این تفاوت‌ها اشاره می‌شود.

آکوامارین از لحاظ ظاهری کاملاً شبیه به توپاز آبی است. این در حالی‌ است که این دو بسیار متفاوت هستند. توپاز آبی یک ماده معدنی سیلیکات از آلومینیوم و فلورین و آکوامارین از خانواده بریل است. همچنین طیف رنگی سنگ توپاز به‌دلیل وجود آهن و کروم در آن، متنوع و متفاوت است.

این در حالی‌ است که رنگ آکوامارین فقط در طیف‌های سبز و آبی متفاوت می‌باشد. تفاوت موجود در خاصیت شکستگی این دو سنگ نیز، آن‌ها را از هم متمایز کرده است. توپاز آبی با خاصیت شکستگی قوی و آکوامارین با شکستگی کمتری همراه است. اگر در جواهرات سنگ قیمتی آبی، خطوط شکست دوگانه مشاهده کردید، این یک توپاز آبی است.

یک راه دیگر تشخیص توپاز اصل آبی رنگ از سنگ آکوامارین، توجه به‌ میزان سختی آن‌هاست. به‌ این‌ شکل، توپاز آبی با سختی 8 در مقیاس Mohs ، از آکوامارین پیشی می‌گیرد.

سنگ‌های قیمتی توپاز کمتر با سنگ‌های قیمتی سیترین اشتباه گرفته می‌شوند، اما در برخی موارد شاهد وقوع این اشتباه هستیم. این امر به تاریخچه این دو سنگ بازمی‌گردد. قبل از قرن بیستم، تمام سنگ‌های قیمتی نارنجی و زرد را توپاز می‌نامیدند. اما با پیشرفت علم گوهرشناسی این اشتباه مرتفع شده و با گونه‌های رنگی متفاوت توپاز روبه‌رو شدیم.

سنگ‌های قیمتی سیترین (کوارتز زرد) و توپاز گونه‌های مختلف گوهر هستند. آن‌ها از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده‌اند و دارای خصوصیات فیزیکی و نوری متفاوتی هستند. همچنین بسیار متفاوت ارزیابی می‌شوند. خانواده سنگ‌های کوارتز بسیار رایج‌تر از توپاز است.

بنابراین اگرچه ممکن است شبیه به‌هم باشند، اما ارقام متداول کوارتز (از جمله سیترین) از توپاز ارزش کمتری دارند. برای تشخیص توپاز اصل توجه به این تفاوت‌ها امری ضروری‌ است.

به دلیل وجود برخی شباهت‌های ظاهری در سنگ‌های قیمتی متفاوت، برخی اشتباهات در تشخیص نوع و ارزش سنگ‌ها رخ داده و این امر در این صنعت کاملاً طبیعی‌ است. اما باید توجه داشت که عدم آگاهی از این موضوع عاملی برای سودجویی دست‌اندرکاران این صنعت پررونق و پرسود نشود. در برخی موارد تشخیص توپاز اصل نیز با مشکل روبه‌رو شده و این امر بیشتر در آن دسته از طیف رنگی توپاز رخ می‌دهد که با دیگر سنگ‌های قیمتی، دارای خصوصیات ظاهری مشابهی هستند.

رنگ‌های درخشان این سنگ قیمتی آن را بسیار گران کرده است. در بسیاری از موارد، ممکن است از کوارتز به جای توپاز استفاده شود. توجه به چند موضوع در تشخیص توپاز اصل بسیار کمک کننده است. اولین مشخصه‌ای که باید به آن توجه کرد، عامل سختی است.

توپاز اصل می‌تواند باعث خراش شیشه شود، در حالی که کوارتز نمی‌تواند هیچ اثری روی آن باقی بگذارد. همچنین با لمس توپاز اصل احساس خنکی ایجاد می‌شود. توپاژ اصل دارای نوعی خفیف از الکتریسیته است و اگر این سنگ روی پارچه پشمی مالیده شود، شروع به جذب کاغذ، مو و… می‌کند.

چگونه جواهرات توپاز بخریم؟

هنگام خرید جواهرات ساخته‌ شده از توپاز، باید به رنگ، وضوح، عیار و برش آن توجه شود.

1-رنگ: رنگ توپاز در تعیین قیمت آن نقش زیادی دارد. اگرچه آبی یکی از محبوب‌ترین رنگ‌های این سنگ قیمتی است، اما قرمز گران‌ترین و نادرترین نوع آن است. توپاز زرد در مقایسه با سایر رنگ‌ها و توپاز قهوه‌ای کمترین قیمت را دارد.

2-وضوح: این عامل به شفافیت این سنگ قیمتی و نحوه عبور نور از آن اشاره دارد. مانند سایر سنگ‌های قیمتی، هر چه توپاز شفاف و واضح‌تر باشد، از ارزش بیشتری نیز برخوردار خواهد بود.

3-عیار: این سنگ قیمتی در طیف وسیعی از اندازه‌ها موجود است. سنگ‌های قیمتی کوچک‌تر کاملاً اقتصادی هستند. قیمت‌ها برای توپاز سنگین‌تر از 5 قیراط و توپاز سنگین‌تر از 10 قیراط افزایش چشمگیری دارند.

4- برش: توپاز معمولاً به صورت ستون‌های کشیده دیده می‌شود. از این‌رو اغلب به شکل گلابی یا بیضی بلند بریده می‌شود. همچنین می‌توان آن را به‌ صورت زمرد، کوسن یا گلابی و همچنین برش‌های استاندارد مانند گرد و مربع برش داد.

هنگام خرید یک قطعه جواهر که با این سنگ کار شده است، علاوه‌ بر تراش سنگ، برای تشخیص توپاز اصل، باید به تمام جنبه‌های آن نیز توجه شود.

چگونه از جواهرات توپاز خود مراقبت کنیم؟

همانند سایر جواهرات سنگ قیمتی، باید زیورآلات توپاز را نیز مرتباً تمیز کرده و آن‌ها را با دقت استفاده کرد. برای جلوگیری از ایجاد لایه‌ای از خاک و لکه بر روی سنگ، توصیه می‌شود جواهرات توپاز بعد از اتمام آرایش و استفاده از لوسیون و عطرها استفاده شود. برای تمیز کردن سنگ توپاز نباید از هیچ ماده شیمیایی استفاده شود و فقط از محلول مواد شوینده و آب ملایم و با مسواک یا برس نرم تمیز شود.

همان‌طور که پیش‌تر درباره تشخیص توپاز اصل اشاره شد، توپاز سخت است، اما فشار زیاد می‌تواند باعث شکستن سنگ شود. از این‌رو بهتر است در حال انجام کارهای سنگین از دست خارج شده و بعد از اتمام آن، مجدد استفاده شود.

همچنین جواهرات توپاز باید با دقت بسیار زیاد نگهداری شود. زیورآلات این سنگ نباید در معرض دمای شدید قرار گیرند، زیرا این امر می‌تواند بر رنگ سنگ تأثیر منفی بگذارد. برای این کار می‌توان جواهرات توپاز را در یک جعبه با محفظه‌های جداگانه نگهداری کرد. در این صورت سنگ‌ها با یکدیگر تماسی نداشته و از خطر آسیب مصون می‌مانند.

آگاهی از تمام جنبه‌های اشیاء و امور مورد استفاده و مورد علاقه امری بسیار ضروری‌ است. بسیاری افراد به انواع سنگ‌های طبیعی و ایجاد کلکسیون برای خود علاقه زیادی دارند. همچنین برخی افراد در استفاده از زیورآلات فقط از نمونه‌های اصل آن استفاده می‌کنند.

توپاز از جمله سنگ‌های قیمتی است که در جواهرات بسیار خوش می‌درخشد و از دیرباز به‌عنوان سنگی مقدس، با خاصیت درمانی و عرفانی مورد استفاده قرار گرفته است. توجه به روش‌های تشخیص توپاز اصل به دوستداران این سنگ قیمتی زیبا در خرید و استفاده از جواهرات اصل بسیار کمک می‌کند. این سنگ قیمتی دارای طیف رنگی زیبایی است و در صنعت جواهرسازی اشکال چشم‌نوازی از برش‌های آن‌ها موجود است.