تاریخچه در: همه چیز درباره پیشینه و تاریخچه دُر نجف در دنیای اسلام و جهان

در نجف یک سنگ از خانواده کوارتز است که به آن در کوهی، کوارتز شفاف و سنگ کریستال هم گفته می‌شود؛ این سنگ مانند باقی سنگ‌هایی است که به وفور در بیابان‌ها و رودخانه‌ها یافت می‌شود؛ اما آنچه که در نجف را از بقیه سنگ‌ها متمایز می‌کند انتساب آن به شهر نجف اشرف و قبرستان وادی السلام است که باعث شده است جایگاه ویژه‌ای نزد شیعیان و دوستداران حضرت علی (ع) داشته باشد. در این مقاله از تراث به بررسی تاریخچه در نجف و اهمیت پوشیدن انگشتر در در طول تاریخ می‌پردازیم.

تاریخچه در

سنگ در، دارای رنگ سفید شفاف و شیشه‌ای است. در واقع، نوع شفاف و بی‌رنگ کوارتز است. یکی از دلایلی که به آن سنگ کریستال گفته می‌شود این است که با شیشه کریستال اشتباه نشود. هر چه میزان شفافیت و شیشه‌ای بودن سنگ بیشتر باشد، قیمت بالاتری دارد و ارزشمندتر است.

کوارتز یکی از رایج‌‌ترین مواد معدنی روی زمین است. این ماده از سیلیسیم و اکسیژن، دو عنصر فراوان پوسته زمین تشکیل شده است. کوارتز در بسیاری از رنگ‌ها از جمله بنفش و ارغوانی (آمیتیست)، زرد و بنفش (آمیترین)، زرد و نارنجی (سیترین)، صورتی (رز کوارتز)، قهوه‌ای (کوارتز دودی)، سبز (پرازیولیت) و بی‌رنگ (سنگ کریستال) وجود دارد.

کوارتز بعد از فلدسپات دومین ماده معدنی فراوان در پوسته کره زمین است و دارای سختی 7 از 10 در مقیاس Mohs است بنابراین از نظر سختی برای استفاده روزانه در جواهرات مناسب است.

• تاریخچه در یا کوارتز شفاف در جهان

همانطور که گفته شد، در نوعی کوارتز بی‌رنگ و شفاف است. کوارتز فراوان‌‌ترین سنگ موجود روی پوسته زمین است و خواص منحصر به فرد آن، این سنگ را به یکی از مفیدترین مواد طبیعی روی زمین تبدیل کرده است.

سنگ کریستال برای اولین بار در یونان کشف شد. واژه سنگ کریستال از کلمه یونانی krustallos گرفته شده است که به معنی یخ است. یونانیان باستان گمان می‌کردند که این سنگ یخی است که هیچ وقت آب نمی‌شود. اغلب از آن به عنوان یخ خدایان یاد می‌کردند و اعتقاد بر این بود که می‌توان با نگه داشتن یک کریستال کوارتز در دهان، عطش را رفع کرد.

سنگ کریستال از زمان باستان در اکثر نقاط دنیا شامل ایران، مصر، سوریه، عراق و غیره در ساخت زیورآلات و جواهرات، دستگیره، چاقو، لیوان و اشیا دیگر مورد استفاده قرار می‌گرفت و دلیل آن شفاف و کریستالی بودن، بود.

مشاهدات و گزارش‌ها در تاریخچه در نشان می‌دهد جام‌هایی که رومیان باستان برای نوشیدن استفاده می‌کردند از جنس سنگ کریستال بوده است. همچنین واژه فارسی بلور bolur که نام دیگر این سنگ است، نشان می‌دهد که در زمان باستان بیشتر سنگ‌های کریستال از امپراطوری ایران وارد اروپا می‌شده است.

کوارتز در طول تاریخ باستان در ساخت جواهرات، شیشه سازی و مجسمه سازی استفاده می‌شده است. برخی از این قطعات امروز هم خریداری و فروخته می‌شوند. انجمن باستان‌شناسی و مردم‌شناسی آمریکا، یک گوشواره کوارتز 5000 ساله از سامریای باستان در معرض فروش قرار داده است.

براساس تاریخچه در نمونه‌هایی از اشیا ساخته شده از سنگ کریستال به 75000 سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد که اولین طلسم‌های شناخته شده توسط انسان هستند. تمام تمدن‌ها نوعی قدرت جادویی را به بلورهای کوارتز نسبت داده‌اند. از نظر ژاپنی‌های باستان کوارتز نماد ایمان، استقامت و پاکی بود. صلیبیون، گوی‌های کریستالی را از خاور نزدیک به اروپا آوردند و آن را به اروپایی‌ها معرفی کردند. آنها معتقد بودند که این گوی‌ها توانایی درمان بیماری‌ها را دارند.

کشیش‌های باستان با تمرکز نور خورشید در داخل بلورها از کریستال‌های کوارتز برای افروختن آتش استفاده می‌کردند. از نور خورشید متمرکز بر کوارتز همچنین برای داغ کردن زخم‌ها استفاده می‌شد.

زنان رومی‌ اغلب گوی‌های کوارتز را برای اهداف پزشکی و برای خنک کردن دست‌های خود در روزهای گرم استفاده می‌کردند.

بیشتر بخوانید: انواع در

مصریان از بلورهای کوارتز در اندازه قطعات شن برای تولید شیشه در 1500 سال قبل از میلاد مسیح استفاده می‌کردند. از آنجا که ساخت شیشه نادر و دشوار بود، هنرمندان باستان آن را ماده‌ای نیمه قیمتی می‌دانستند.

فرهنگ‌های بومی ‌آمریکای شمالی این سنگ را به عنوان موجودی متفکر تصور و غذا و همچنین نذورات خود را بر آن عرضه می‌کردند. هم در استرالیا و هم در آمریکای جنوبی، یکی از افسانه‌های خلقت شامل یک مار کیهانی است که خالق زندگی است و توسط یک کریستال شفاف کوارتز هدایت می‌شود.

برای فرهنگ‌های آمریکای مرکزی و جنوبی، معنی کوارتز یک ظرف بود. آنها اعتقاد داشتند که ارواح اجدادشان در شیشه‌های شفاف کوارتز-مانند قرار گرفته است. آنها سنگ کوارتز شفاف را به شکل جمجمه انسان تراش می‌دادند و از آن به عنوان طلسم استفاده می‌کردند.

در اسکاتلند و ایرلند، کریستال‌های کوارتز را به صورت گوی می‌تراشیدند. آنها اعتقاد داشتند کوارتز شفاف توانایی متافیزیکی در بهبود بیماری‌های گاوهایشان را دارد.

در ایران، مصر، سوریه، عراق و بسیاری دیگر از کشورها قطعه‌های کوارتز شفاف بدون رنگ یا سفید رنگ را سوراخ می‌کردند و همراه با سنگ‌های قیمتی دیگری مانند عقیق، کارنلیان، لاجورد و دیگر سنگ‌ها، به عنوان گردنبند استفاده می‌کردند. چیزی که باعث می‌شد سنگ کریستال طرفداران زیادی داشته باشد، شفافیت آن بود.

طبق تاریخچه در تکه‌هایی محدب شکل از سنگ کوارتز شفاف در آثار به جا مانده از شهر قدیمی نینوا در شمال بین‌النهرین پیدا شده که نشان می‌دهد در زمان‌های گذشته از این سنگ به عنوان عدسی و به صورت لنز برای بزرگنمایی چشمی استفاده می‌کرده‌اند. همچنین منابع تاریخی نشان می‌دهد که در روم، ایران باستان و هندوستان هم از آن به عنوان ذره‌بین استفاده می‌کردند.

یکی از مهمترین کاربردهای سنگ کریستال به صورت منشور بوده است که توسط نیوتن انجام شد. او توانست به وسیله این منشور نور خورشید را شکست داده و طیف رنگ‌های مختلف نور سفید را مشاهده کند. این اکتشاف باعث شد که طول موج نورهای مختلف شناسایی شود.

در ایران باستان از سنگ کریستال یا کوارتز شفاف به عنوان طلسم خوش‌شانسی استفاده می‌شد. حتی نوشته‌های ابوریحان بیرونی نشان می‌دهد که در زمان‌های بعد از اسلام به خصوص قرن‌های هفتم تا یازدهم همچنان از کوارتز شفاف استفاده می‌شده است. ظرف‌های به دست آمده از کاوش‌های باستان‌شناسی در شهرهای شوش و قزوین گواه همین موضوع است.

حدود سال 1650 میلادی و در دوران گرجستان، جواهرسازان به مناسبت بزرگداشت شاه چارلز اول، کریستال‌های سنگی با رویه صاف و ضلع‌های چند وجهی موسوم به کریستال‌های استوارت را در انواع مدل‌ها طراحی کردند. این کریستال‌ها به عنوان نگین در انگشترها، آویزها، گوشواره‌ها، بست‌ها و دکمه‌های سر دست قرار داده می‌شدند. در دوران ویکتوریا، حکاکی سنگ کریستال عمدتاً به صورت ساخت مهر، برجسته کاری روی سنگ و حکاکی تصویر روی سنگ بود.

• تاریخچه در نجف

در نوعی کوارتز شفاف یا سنگ کریستال است. واژه دُر به معنای مروارید است. به سنگ‌هایی که از نجف به دست می‌آید، دُر نجف به معنای مروارید نجف می‌گویند که اشاره به سفیدی و شفافی این سنگ دارد.

در نجف سنگی است که همانطور که از نام آن پیدا است، در بیابان‌های اطراف شهر نجف عراق به وفور یافت می‌شود. این سنگ بین مسلمانان و بخصوص شیعیان جایگاه ویژه‌ای دارد و روایات زیادی درباره ثواب استفاده از در نجف از امامان معصوم ذکر شده است. به همین دلیل تهیه، عرضه و فروش آن به یک صنعت تبدیل شده است.

مطابق تاریخچه در، دُر یا کوارتز شفاف از دوران بسیار دور در میان اعراب به عنوان وسیله‌ای تزئینی به کار برده می‌شد. بیابان‌های اطراف شهر نجف در کشور عراق و بخصوص قبرستان وادی السلام یکی از منابع عمده دُر است. سنگ‌های این منطقه از زمان پیش از اسلام هم بین اعراب شهرت داشته و از آنها برای ساخت زیورآلات استفاده می‌کردند. در آن زمان به خاطر وجود این سنگ‌های درخشان به بیابان‌های نجف بارق می‌گفتند. امروزه این نام دیگر کاربرد ندارد.

بومیان و مردم محلی در یک روز آفتابی پس از بارندگی که سنگ‌های دُر موجود در خاک این منطقه مانند الماس می‌درخشید می‌توانستند آنها را از بقیه سنگ‌ها و ریگ‌های موجود در بیابان تشخیص داده و به راحتی جمع‌آوری کنند.

وادی السلام بیابانی بزرگ و وسیع است که بین کوه‌ها و تپه‌ها قرار گرفته و قبرستان وادی السلام که بزرگترین قبرستان جهان است، در این منطقه واقع شده است. در گورستان وادی السلام بیش از 5 میلیون نفر که بسیاری از آنها پیامبران بزرگی مانند حضرت هود (ع)، حضرت نوح (ع) و حضرت آدم (ع) هستند، به خاک سپرده شده‌اند. از طرف دیگر حرم حضرت علی (ع) هم در نزدیکی این قبرستان واقع شده است. به همین دلیل، اهمیت بسیار زیادی برای مسلمانان و بخصوص شیعیان دارد و چه افتخاری بالاتر از این که از گوهری در جواهرات خود استفاده کنید که از خاکی چنین مقدس سرچشمه گرفته شده باشد.

قرار گرفتن بیابان وادی السلام در بین تپه‌ها و کوه‌ها باعث شده است که در فصل‌های خاصی از سال محل عبور سیلاب‌های فصلی باشد. وقتی در اواخر فروردین و اوایل اردیبهشت، اولین باران که به آن باران نیسان می‌گویند می‌بارد، آب باران با خاک این بیابان ترکیب شده و کلوخ‌هایی تشکیل می‌شود. ساخت سنگ در از کلوخ‌ها به عواملی مانند نوع و جنس خاک، گرمای آفتاب، باران، سرعت خشک شدن زمین، تغییرات رطوبتی و دمایی محیط بستگی دارد و چیزی است که باعث به وجود آمدن و درخشندگی خاص سنگ در نجف می‌شود.

کلوخ‌ها توسط مردم محلی جمع آوری شده و به صنعتگران و تولید کنندگان دُر تحویل داده می‌شود. این کلوخ‌ها در شکل اولیه خود بسیار ارزان هستند. صنعتگران ابتدا کلوخ‌ها را شسته و گل و لای آن را جدا می‌کنند. سپس در کارگاه‌های خود آنها را تراش داده و نهایت سعی خود را می‌کنند تا سنگ بالاترین درخشش و زیبایی را داشته باشد. پس از تراش، سنگ صیقل داده می‌شود.

پس از آن نوبت به حکاکی و کنده‌کاری نوشته یا تصویر بر روی گوهر صیقل خورده و تراش داده می‌رسد. این مرحله نیاز به دقت و مهارت بسیار بالایی دارد و گوهرتراشان ماهری در شهر نجف این کار را به بهترین صورت ممکن انجام می‌دهند. معمولاً نوشته‌هایی که روی سنگ در حکاکی می‌شود شامل آیات قرآن، نام پیامبر و ائمه اطهار است و گاهی از تصاویر هم استفاده می‌شود.

پس از حکاکی، گوهرها آب‌بندی می‌شوند. به این معنی که لبه‌های تیز سنگ گرفته شده و درزهای آن پر می‌شود. در انتها سنگ توسط دستگاه‌های مخصوصی براق شده و برای کاربری‌های خاص خود روانه بازار می‌شود.

در تاریخچه در پطرس یوسف، کشیش مسیحی لبنانی تبار نقل کرده است که:

“در یکی از شهرهای عراق، بلوری صاف و شفاف یافت می‌شود که از آن انگشتر و وسایل دیگر می‌سازند. این بلور در دوره جاهلیت و صدر اسلام تا دوره عباسی زیاد بود و رفته ‌رفته حسن شهرتش سراسر عراق و خارج آن را فراگرفت و به آن دُرّ نجف گفته می‌شود. از این سنگ، انواع چراغ و لوستر در کشور مصر ساخته می‌شود.”

دکتر عبدالعزیز دوری در این باره بیان کرده است که:

“در برخی دوره‌ها به این ریگ‌های نجف، دُرّ گفته‌اند در حالی‌که بلور و شیشه‌ای ا‌ست که از آن انگشتر و برخی وسایل زینتی ساخته می‌شود. از آنجایی که این سنگ مربوط به نجف است به آن دُرّ نجف گفته می‌شود.”

انواع در نجف

همانطور که در تاریخچه در گفته شد، نگین در نجف در انگشتر در نوعی کوارتز است که به آن کوارتز شفاف می‌گویند. ناخالصی‌های موجود در این سنگ باعث می‌شود که در نجف گاهاً رنگ‌های مختلفی به خود بگیرد و از شفاف و شیشه‌ای بودن صرف خارج شود. انواع در نجف موجود در بازار عبارتند از:

در سفید یا بی‌رنگ: این در همان سنگی است که به نام در نجف می‌شناسیم و دارای رنگی شفاف و شیشه‌ای است.

در حسینی: در حسینی یا در خونی نوعی دیگر از انواع کوارتز به رنگ قرمز کدر یا روشن است. علت نامگذاری این سنگ وجود سایه‌های قرمز رنگ در داخل آن است که یادآور خون امام حسین (ع) می‌باشد. وجود این رگه‌ها به دلیل ترکیبات اکسید آهن در آن است. گاهی اوقات در حسینی با رز کوارتز (Rose Quartz) اشتباه گرفته می‌شود. اما رز کوارتز از دی اکسید سیلیکون ساخته شده است و ترکیبات صورتی آن به نام دومورتیریت شناخته می‌شود.

بیشتر بخوانید: تشخیص دُر اصل

در مویی: در مویی یا در مودار یک سنگ کوارتز شفاف است که رگه‌های سیاهی شبیه موی سر درون آن دارد. این رگه‌های سیاه اینکلوژن از کانی روتیل هستند و به همین دلیل به این سنگ، کوارتز روتیل‌دار هم می‌گویند. کریستال‌های سوزنی شکل به رنگ‌های مختلفی شامل طلایی، نقره‌ای و سبز دیده می‌شوند اما بیشتر به رنگ مشکی وجود دارند.

در نقل‌ها آمده است که حضرت علی (ع) موی سر مبارکشان را در صحرای نجف کوتاه نموده و آنها را در بیابان رها کرده‌اند و رگه‌های مشکی در این نوع دُر، موهای مبارک حضرت است که از درون آن دیده می‌شود (طبسی، 1391، ص‌109). این نقل‌ها باعث شده است که در مویی طرفداران زیادی داشته باشد.

روتیل فراوانترین نوع دی اکسید تیتانیوم است که به طور طبیعی همراه با مقادیر مختلف اکسید آهن وجود دارد. روتیل موجود در کوارتز شفاف به صورت رشته‌هایی از رنگ‌های طلایی یا مسی هم ظاهر می‌شود. این رشته‌ها “موی ونوس” نامیده می‌شوند. این نام به دلیل رنگ موهای ونوس در نقاشی معروف بوتیشلی، تولد زهره در دوره رنسانس به این رگه‌ها داده شده است. در برخی از چاپ‌ها، موهای او کاملاً مسی است که نزدیک به رنگ نقاشی اصلی است. در تصاویر دیگر، موهای او طلایی است. کوارتز روتیل‌دار در هر دو سایه وجود دارد.

بیشتر بخوانید: راهنمای خرید انگشتر در

تاریخچه در و محل اکتشاف کوارتز شفاف در جهان

کوارتز در تمام نقاط جهان حضور فراوانی دارد و در همه دماها ایجاد می‌شود. این ماده در همه سنگ‌ها شامل سنگ‌های آذرین، دگرگونی و رسوبی به وفور یافت می‌شود. در برابر هوازدگی مکانیکی و شیمیایی بسیار مقاوم است. این دوام و مقاومت، کوارتز را به ماده معدنی غالب کوه‌ها و ماده اصلی تشکیل دهنده شن و ماسه ساحل، رودخانه و صحرا تبدیل کرده است. کوارتز در همه جا فراگیر، فراوان و بادوام است و معادن قابل استخراج آن در سراسر جهان یافت می‌شود.

کوارتز یکی از مفیدترین مواد طبیعی است. مفید بودن آن می‌تواند با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن مرتبط باشد. در مقیاس Mohs دارای سختی هفت است که آن را بسیار بادوام می‌کند. از نظر شیمیایی در تماس با اکثر مواد بی‌اثر است. همچنین دارای ویژگی‌های الکتریکی و مقاوم در برابر حرارت است که باعث ارزش آن در محصولات الکترونیکی می‌شود. درخشندگی، رنگ و مقاومت آن باعث شده است که به عنوان یک سنگ قیمتی و همچنین در ساخت شیشه مفید باشد.

فرآیندهای زمین شناسی گاهاً باعث رسوب شن‌هایی می‌شوند که تقریباً از 100٪ دانه‌های کوارتز تشکیل شده‌اند. این رسوبات به عنوان منابع ماسه سیلیس با خلوص بالا شناسایی و تولید می‌شوند. از این شن و ماسه‌ها در صنعت شیشه سازی استفاده می‌شود. شن کوارتز در تولید شیشه ظروف، شیشه تخت، شیشه مخصوص و فایبرگلاس کاربرد دارد.

کوارتز در مدارهای الکترونیکی و در تلفن‌های همراه، گیرنده‌های تلویزیون، رایانه‌ها و سایر تجهیزات الکترونیکی یافت می‌شود. صفحه نمایش‌های کریستال مایع یا LCD که در تبلت‌ها، لپ تاپ‌ها و تلویزیون‌ها وجود دارد، مخفف نمایشگر کریستال مایع (Liquid Crystal Display) است.

در این مقاله به بررسی تاریخچه در کوهی و انگشتر در در طول تاریخ پرداخته شد که امیدواریم مورد توجه مخاطبان فرهیخته بلاگ تراث قرار بگیرد.

منبع +++++