بهسازی یاقوت: همه چیز درباره روش‌های بهبود کیفیت و فرآوری یاقوت

بسیاری از سنگ‌های قیمتی برای اینکه مورد پسند مشتریان قرار بگیرند، تحت عملیات بهسازی قرار می‌گیرند. یاقوت نیز از این قاعده مستثنی نیست و بهسازی آن موجب می‌شود که رنگ و شفافیت‌ مطلوب‌تری داشته باشد و توجه علاقه‌مندان به سنگ‌های قیمتی را به خود جلب کند. بهسازی یاقوت به چند روش صورت می‌پذیرد که هر یک از این روش‌ها می‌تواند بر قیمت سنگ تأثیر بسزایی داشته باشد، زیرا برخی از جواهرفروش‌ها یاقوت‌های بهسازی شده را به عنوان یاقوت طبیعی و دست نخورده می‌فروشند. به همین جهت لازم است تا با روش‌های بهسازی یاقوت آشنایی پیدا کنید تا در هنگام خرید این گوهر ارزشمند در دام کلاهبرداران نیفتید. تشخیص یاقوت طبیعی از یاقوت بهسازی شده یک مهارت بسیار مهم است که علاقه‌مندان به این سنگ قیمتی باید به آن توجه کنند، زیرا ارزش آن‌ها از نظر قیمتی می‌تواند تا چندین هزار دلار با هم تفاوت داشته باشد.

یاقوت طبیعی و بهسازی نشده چه مشخصاتی دارد؟

پیش از اینکه به مبحث روش‌های بهسازی یاقوت بپردازیم، بهتر است ابتدا با یاقوت طبیعی و ویژگی‌های آن آشنا شوید. بدین‌ترتیب می‌توانید درک بهتری از مبحث مذکور داشته باشید. یاقوت‌های طبیعی که تحت هیچ‌گونه عملیات ترمیم و بهسازی قرار نگرفته‌اند با داشتن اطلاعات کافی و کمی دقت قابل تشخیص هستند.

آن‌ها آخال‌ها و ناخالصی‌های طبیعی درون خود دارند که به راحتی زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی ۱۰ دیده می‌شوند. ناخالصی‌های موجود در یاقوت‌های طبیعی شامل موارد زیر هستند.

• سوزن‌های ابریشمی یا روتایلی دست نخورده که با زاویه ۶۰ درجه به هم برخورد کرده‌اند.
• سوزن‌های بوهمایت
• ناخالصی‌های اثر انگشت
• منطقه‌بندی یا نواربندی رنگ به صورت مستقیم و زاویه‌دار
• منطقه ‌ندی یا نواربندی رشد به صورت مستقیم، زاویه‌دار یا شش ضلعی
• مواد معدنی بدون تغییر دارای رنگ شفاف یا مات که ممکن است ظاهری زاویه‌دار از خود نشان دهند
• ناخالصی‌های دوفازی دست نخورده

توجه داشته باشید که تشخیص یاقوت طبیعی و اصل نیاز به تجربه و تخصص دارد، اما اگر چنین مواردی را زیر میکروسکوپ مشاهده کردید، می‌توانید مطمئن باشید که با یک یاقوت طبیعی طرف هستید.

بیشتر بخوانید: تاریخچه یاقوت

انواع روش‌های بهسازی یاقوت

یاقوتی که هیچ‌گونه عملیات بهسازی روی آن انجام نگیرد، فقط برش می‌خورد و پرداخت می‌شود. اما شاید برایتان جالب باشد که این یاقوت‌ها بسیار نادر و کمیاب هستند. کمتر از یک درصد از کل یاقوت‌هایی که از زمین استخراج می‌شوند بدون هیچ نوع عملیات بهسازی وارد بازار می‌شوند و در انواع انگشتر یاقوت جا خوش می‌کنند.

می‌توان گفت این یاقوت‌ها با ارزش‌ترین و گرانقیمت‌ترین یاقوت‌های موجود هستند. پس اگر یاقوت‌های استخراج شده بهسازی نمی‌شدند، ۹۹ درصد آن‌ها هرگز به بازار نمی‌رسیدند و ممکن بود یاقوت تبدیل به یک نگین نایاب و بسیار گران شود. اما با روش‌های مختلف بهسازی می‌توان یاقوت‌های جذاب و چشم‌نوازی را تولید کرد که شرایط خرید آن‌ها برای بسیاری از علاقه‌مندان به این سنگ ارزشمند فراهم می‌شود.

بهسازی یاقوت در انواع انگشتر یاقوت سرخ، انگشتر یاقوت کبود و انگشتر یاقوت زرد، چهار روش مختلف دارد که هر یک از آن‌ها دارای مزایا و معایب مخصوص خود است. روش‌های بهسازی و ترمیم یاقوت شامل بهسازی با حرارت، بهسازی با پوشش شار، بهسازی با انتشار بریلیوم و بهسازی با تزریق شیشه سرب‌دار است.

بهسازی یاقوت با حرارت

بهسازی یاقوت با حرارت برای بهبود وضوح و رنگ یاقوت انجام می‌شود. پس از این عملیات، رنگ قرمز یاقوت‌ سریلانکایی پررنگ‌تر می‌شود. یاقوت تایلندی رنگ قهوه‌ای خود را از دست می‌دهد و هیچ اثری از هسته‌های تیره و غیرجذاب یاقوت میانمار دیده نمی‌شود. علاوه بر این، بهسازی حرارتی پایدار و دائمی است و با تمیز کردن از بین نمی‌رود.

با این روش بهسازی و ترمیم، آثار ابریشمی تا حرارت بین ۱۲۰۰ تا ۱۶۰۰ درجه سانتی‌گراد تبلور مجدد پیدا نمی‌کنند، اما ظاهر آن‌ها در سطح میکروسکوپی دچار تغییر می‌شود. این آثار ممکن است بازتابی رنگین‌کمانی داشته باشند که با بهسازی محو می‌شوند و حتی در دماهای بالا به طور کامل از بین می‌روند. سوزن‌های ابریشمی داخل یاقوت به دلیل جهت گیری خاصی که دارند به راحتی قابل تشخیص هستند.

امروزه بیش از ۹۵ درصد یاقوت‌ها تحت بهسازی حرارتی قرار می‌گیرند. انواع و سطوح مختلفی از این فرآیند وجود دارد که می‌توان آن‌ها را از نوع ضعیف تا قوی طبقه‌بندی کرد. تمایز این سطوح بهسازی می‌تواند به طور قابل‌توجهی بر قیمت یاقوت مؤثر باشد. بهسازی یاقوت با حرارت برای ایجاد و تقویت رنگ طبیعی یاقوت استفاده می‌شود. این عملیات همچنین می‌تواند شفافیت و وضوح سنگ را با حذف یا کاهش آخال‌ها و ناخالصی‌های درون آن افزایش دهد.

بیشتر بخوانید: خواص یاقوت

ویژگی‌های یاقوت‌های بهسازی شده با حرارت:

• وجود ترک‌های دیسک مانند همراه با هاله‌های کششی. این ترک‌ها دارای لبه‌های بیرونی شفاف مثل توری هستند که ناشی از گسترش اجزای بلوری طبیعی است.
• وجود ناخالصی‌های سوخته شده یا تغییر یافته با ظاهری گرد که اغلب سفید رنگ هستند، مثل: پنبه یا گلوله برفی
• وجود سوزن‌های ابریشمی شکسته که تا حدی محو شده‌اند.
• وجود گسستگی ناخالصی‌های دو فازی و کریستال‌های منفی
• به آن‌ها هیچ‌گونه ماده اضافی تزریق نشده است.
• قیمت این یاقوت‌ها نسبت به دیگر یاقوت‌های بهسازی شده با روش‌های دیگر بیشتر است.
• قیمت آن‌ها بستگی به شدت حرارت فرآیند بهسازی دارد.

قیمت یاقوت طبیعی و یاقوت‌هایی که به مقدار کم حرارت دیده‌اند، ارزان نیست. نوع مرغوب آن‌ها می‌تواند بیش از ۵۰۰۰ هزار دلار به ازای هر قیراط قیمت داشته باشد. با این حال قبل از پرداخت چنین مبالغی مطمئن شوید که یاقوت مورد نظر تحت انواع دیگر بهسازی‌ها یا در معرض حرارت زیاد قرار نگرفته باشد.

هر چه شدت بهسازی یاقوت بیشتر باشد، قیمت آن به طور چشمگیری کاهش می‌یابد. نوع و سطح بهسازی باید در گواهینامه اصالت سنگ مشخص شود، در غیر این صورت لازم است از آزمایشگاه‌های گوهرشناسی کمک بگیرید.

بهسازی با انتشار بریلیوم

این نوع بهسازی بیشتر برای یاقوت کبود استفاده می‌شود و برای یاقوت قرمز کمتر به کار می‌رود. در این روش ابتدا یاقوت‌ها را گرم می‌کنند و سپس هنگامی که درجه حرارت آن‌ها بالا رفت، بریلیوم را به ظرفی که یاقوت‌ها در آن قرار دارند اضافه می‌کنند. بدین ترتیب بریلیوم با شبکه کریستالی یاقوت ترکیب می‌شود و می‌تواند رنگ قوی‌تری ایجاد کند.

از بین روش‌های بهسازی یاقوت، انتشار بریلیوم کمترین محبوبیت را دارد و یک راهکار بحث‌برانگیز است. جواهرسازان وقتی به این روش متوسل می‌شوند که بهسازی حرارتی بی‌اثر باشد. با این روش می‌توان یک یاقوت سفید را تبدیل به یاقوت قرمز کرد.

البته توجه داشته باشید که رنگ اضافه شده به کل سنگ نفوذ نمی‌کند و فقط به قسمتی از سطح آن وارد می‌شود. بنابراین اگر سنگ را از وسط به دو نیم کنید، مرکز آن همچنان به رنگ سفید یا رنگ اصلی آن خواهد بود. اما در اینجا رنگ یاقوت طبیعی نیز مهم است.

بیشتر بخوانید: تشخیص یاقوت اصل

به عنوان مثال رنگ در یاقوت کبود آبی به اندازه یاقوت کبود نارنجی نفوذ نمی‌کند. علت آن این است که عناصر موجود در یاقوت کبود آبی، آهن و تیتانیوم هستند که سنگین‌تر و بزرگ‌تر از بریلیوم هستند. به همین دلیل بریلیوم در این نوع یاقوت کمتر نفوذ می‌کند.

بهسازی یاقوت با انتشار بریلیوم علی‌رغم اینکه محبوب نیست، اما پایداری و دوام زیادی دارد. البته اگر سنگ بهسازی شده را به مقدار زیادی بتراشید، لایه رنگی از بین می‌رود و رنگ اصلی آن نمایان می‌شود. یاقوت حاصل از این نوع بهسازی برای علاقه‌مندان این سنگ زیبا فرصتی را فراهم می‌کنند که نگین مورد نظر خود را با قیمت پایین‌تری خریداری کنند. فروشندگان هم باید بهسازی‌های انجام شده بر روی یاقوت را برای مشتری خود افشا کنند.

یکی از مشکلاتی که ممکن است در بهسازی یاقوت با انتشار بریلیوم پیش بیاید، پدیده‌ای به نام رشد مصنوعی بیش از حد است. به دلیل اینکه در این روش یاقوت‌ها تا درجه نزدیک به ذوب حرارت می‌دهند تا بتوانند مواد شیمیایی را به آن‌ها اضافه کنند، امکان دارد پس از سرد شدن یاقوت‌ها سطح بیرونی آن‌ها درگیر بلورسازی مجدد شود. این همان پدیده رشد مصنوعی بیش از حد است که مواد پایه به طور طبیعی تبدیل به بلور می‌شوند.

البته همیشه این اتفاق نمی‌افتد و ممکن است نقاط کوچک آبی در مواد انتشار یافته در یاقوت آبی کبود دیده شوند. همچنین این پدیده در یاقوت کبود نارنجی نیز وجود دارد. با این نشانه‌ها می‌توانید یاقوت‌های بهسازی شده با انتشار بریلیوم را به راحتی شناسایی کنید.

ویژگی‌های یاقوت بهسازی شده با بریلیوم:

• این روش دارای کمترین میزان محبوبیت در روش‌های بهسازی یاقوت است.
• دارای پایداری و دوام مناسبی است.
• امکان بروز پدیده رشد مصنوعی بیش از حد وجود دارد.
• ممکن است نقاط رنگی کوچکی در سنگ یاقوت ایجاد شود.
• میزان نفوذ ماده رنگی در کل سنگ نیست و فقط به لایه سطحی آن وارد می‌شود.

بهسازی با پوشش شار

گاهی اوقات در طول فرآیند بهسازی یاقوت با حرارت، سنگ با یک ماده که شار نام دارد روکش می‌شود. هدف از این کار جلوگیری از چسبیدن یاقوت‌های داغ شده به هم است که شار به عنوان یک مانع عمل می‌کند. جنبه منفی استفاده از این ماده، نفوذ آن به شیارها و شکاف‌های سنگ یاقوت است که موجب می‌شود ارزش سنگ از نظر قیمتی پایین بیاید، اما جنبه مثبت آن این است که هنگام سرد شدن به شکل شیشه در می‌آید و وضوح یاقوت را بالا می‌برد.

بیشتر بخوانید: انواع یاقوت

درست است که بهسازی یاقوت با این روش شفافیت را افزایش می‌دهد، اما به دلیل اینکه یک ماده طبیعی موجود در یاقوت نیست، از ارزش قیمتی آن می‌کاهد. البته قیمت‌گذاری یاقوت بهسازی شده با شار بستگی به میزان نفوذ این ماده درون سنگ دارد. یک آزمایشگاه گوهر شناسی معتبر به راحتی می‌تواند مقدار آن را مشخص کند.

هر چه میزان نفوذ ماده شار کمتر باشد، ارزش سنگ بیشتر است. اما به طور کلی یاقوت بهسازی شده با شار ۲۰ تا ۵۰ درصد ارزان‌تر از یاقوت طبیعی مشابه است. این یاقوت بسیار مقاوم‌تر از یاقوت بهسازی شده با شیشه سرب‌دار است، البته گاهی اوقات احتمال رسوب غیرمعمول این ماده در سنگ وجود دارد.

ویژگی‌های یاقوت بهسازی شده با شار:

• به طور کلی اجزاء شار سفید هستند و خاصیت چسبندگی دارند. اما ممکن است بی‌رنگ، مایل به سفید، مایل به قهوه‌ای یا زرد تا نارنجی نیز به نظر برسند.
• شفافیت سنگ افزایش می‌یابد.
• ارزش یاقوت بهسازی شده با پوشش شار بستگی به میزان نفوذ شار به درون سنگ دارد.
• یاقوت به دست آمده از این روش، دوام و مقاومت بیشتری نسبت به یاقوت بهسازی شده با شیشه سرب‌دار دارد.
• دارای وضوح و شفافیت مناسب است.
• احتمال رسوب ماده شار در سنگ یاقوت وجود دارد.

البته توجه داشته باشید که برخی از یاقوت‌ها به وسیله رشد مصنوعی شار تولید می‌شوند که سنگ‌های ساخته شده به دست انسان هستند و طبیعی نیستند.

بهسازی یاقوت با شیشه سرب‌دار

این نوع بهسازی جدیدترین و رایج‌ترین روش بهسازی یاقوت قرمز در بازار است. یاقوت‌هایی که برای این عملیات مورد استفاده قرار می‌گیرند پر از ترک و شکاف هستند و کیفیت مناسبی ندارند. در این روش شیشه سرب‌دار رنگی در یاقوت نفوذ کرده و میزان ترک‌های قابل مشاهده بر روی سطح سنگ را کاهش می‌دهد و شفافیت و وضوح آن را بالا می‌برد.

همچنین موجب بهبود رنگ آن نیز می‌شود. یاقوت بهسازی شده با شیشه سرب‌دار پایداری و دوام زیادی ندارد، زیرا تغییرات دما، تمیز کننده‌های التراسونیک و ضربه می‌تواند موجب ایجاد ترک در شیشه‌های نفوذ کرده در یاقوت شود.

همان‌طور که گفتیم از این روش بهسازی برای یاقوت‌هایی استفاده می‌شود که در حالت طبیعی ارزش چندانی ندارند و رنگ و ظاهر آن‌ها اصلاً جذاب نیست. برای همین اگر تحت این نوع عملیات بهسازی قرار نگیرند، قابل فروش نخواهند بود. این سنگ‌ها با اسید مخلوط می‌شوند تا مواد معدنی موجود در آن‌ها از بین برود.

پس از این مرحله بافت سنگ مانند اسفنج نرم و ضعیف می‌شود، به طوری که اگر آن‌ها را در دست نگه دارید، به صورت پودر در می‌آیند. در مرحله بعد به سنگ یاقوت اسفنجی، شیشه سرب‌دار تزریق می‌شود تا استحکام آن افزایش یابد و ظاهری جذاب پیدا کند. از دید یک خریدار معمولی یاقوت حاصل شده یک یاقوت طبیعی زیبا است که می‌توان آن را با هزینه‌ای اندک خریداری کرد.

از نشانه‌های بهسازی یاقوت با شیشه سرب‌دار می‌توان به ایجاد بازتاب نور به رنگ آبی و نارنجی اشاره کرد. یاقوت حاصل از این روش بهسازی دارای مشکلاتی است که در ادامه آورده شده است:

• یاقوت به دست آمده یاقوت نیست!

سنگ‌هایی که حاصل این روش بهسازی هستند، دیگر یاقوت نیستند. آن‌ها مخلوطی از یاقوت و شیشه سرب‌دار هستند. در واقع بیشتر نگین یاقوت را شیشه سرب‌دار رنگی تشکیل می‌دهد. با این حال در بسیاری از فروشگاه‌های فیزیکی و آنلاین آن‌ها را به عنوان یاقوت طبیعی می‌فروشند، در حالی‌که باید بهسازی‌های انجام شده روی این سنگ‌ها به طور کامل برای مشتری افشا شود. بدین ترتیب خریدار می‌تواند تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری در مورد مبلغی که باید بابت آن بپردازد، داشته باشد.

• یاقوت به دست آمده بسیار شکننده است!

به دلیل اینکه بخشی از این یاقوت بهسازی شده را شیشه سرب‌دار تشکیل می‌دهد، در صورتی که در هنگام مخراجکاری و سوار کردن آن روی رکاب احتیاط کافی صورت نگیرد، امکان شکستن یاقوت وجود دارد. همچنین اگر جواهرساز برای تغییر سایز حلقه بخواهد آن را حرارت دهد، در یک چشم به‌هم زدن یاقوت روی آن ترک می‌خورد.

• یاقوت به دست آمده بی‌دوام است!

اگر هنگام استفاده از این نوع یاقوت دقت کافی را نداشته باشید، امکان خراب شدن آن وجود دارد. مثلاً ریختن آب لیمو روی یاقوت بهسازی شده با شیشه سرب‌دار موجب می‌شود که پس از گذشت چند روز آثار پوسیدگی روی آن ظاهر شود و سنگ جلوه زیبای خود را از دست بدهد. بنابراین اگر قصد خرید یاقوت را دارید، بسیار مهم است که از نحوه بررسی اصل بودن آن‌ها آگاهی کافی داشته باشید.

ویژگی‌های یاقوت بهسازی شده با شیشه سرب‌دار:

• حباب‌های گاز نشانه‌های مطمئنی از یاقوت‌های پر شده با شیشه سرب‌دار هستند. معمولاً تشخیص آن‌ها زیر میکروسکوپ یا با یک لوپ جواهرسازی با پس زمینه روشن یا تیره بسیار آسان است.
• این یاقوت‌ها هنگامی‌که زیر نور سیاه قرار می‌گیرند، بازتابی به رنگ آبی و نارنجی در امتداد ترک‌های ساختاری خود ایجاد می‌کنند.
• یاقوت‌های بی کیفیت با این روش بهسازی می‌شوند.
• قیمت آن‌ها ارزان است.
• در برابر ضربه بسیار شکننده هستند.
• دوام چندانی ندارند.

بررسی علایم فوق کمک زیادی به تشخیص یاقوت بهسازی شده با شیشه سرب‌دار می‌کند، اما اگر مطمئن نیستید بهتر است از یک فرد با تجربه یا آزمایشگاه گوهرشناسی معتبر کمک بگیرید.

در این مقاله به بررسی روش‌های بهسازی یاقوت پرداختیم. گفتیم که یاقوت به چهار روش مختلف بهسازی و ترمیم می‌شود. این روش‌ها شامل بهسازی با حرارت، بهسازی با پوشش شار، بهسازی با بریلیوم و بهسازی با شیشه سرب دار هستند. هر یک از روش‌های مذکور مزایا و معایب خود را دارد، اما در بین این چهار روش، بهسازی حرارتی کمتر موجب کاهش ارزش یاقوت می‌شود، زیرا در آن هیچ گونه ماده اضافی که امکان نفوذ آن در سنگ وجود داشته باشد، مورد استفاده قرار نمی‌گیرد.

در طرف مقابل بهسازی با شیشه سرب دار موجب می‌شود که یاقوت به دست آمده در برابر یاقوت طبیعی ارزش چندانی نداشته باشد که البته این روش برای یاقوت‌های بی‌کیفیت که خریدار ندارد، به کار می‌رود. بنابراین همان‌گونه که اشاره کردیم فروشندگان جواهرات یاقوت هنگام مراجعه خریدار باید بهسازی‌های اعمال شده روی آن‌ها را افشا کنند تا مشتری با آگاهی کامل در مورد خرید یاقوت مورد نظر خود تصمیم بگیرد. همچنین آزمایشگاه‌های گوهرشناسی با چند آزمایش ساده به راحتی می‌توانند اطلاعات لازم را در این باره در اختیار افراد قرار دهند.

منبع +++